عقد ودیعه چیست و چگونه تشکیل می شود ؟

یکی از عقود بسیار رایج بین مردم از قدیم تا کنون عقد ودیعه یا همان امانت است . بسیار پیش آمده است که ما یک وسیله یا کالا یا وجه یا ... را که مالک آن هستیم خواستیم که بنا به دلایلی آن را به امانت نزد یکی از دوستان یا آشنایان بگذاریم . مخصوصا در ایام نوروز که بسیاری از مردم قصد سفر کردن دارند و اموالی را نیز دارند که نگران حفظ یا سلامت آن ها هستند و میخواهند آن ها را به شخصی بسپارند تا از این وسایل نگهداری نماید . حال سوالی که در این جا پیش می آید این است که اصلا عقد ودیعه چیست و چه معنا و چه کاربری دارد ؟ آیا احکام و شرایط خاصی دارد ؟ در این مقاله سعی می کنیم نکات مهم و کاربردی عقد ودیعه را بررسی نماییم .

طبق قانون مدنی ودیعه عقدی است که به موجب آن یک نفر مال خود را به دیگری می سپارد برای آن که آن را مجانی نگاه دارد . از تعریف فوق چند نکته به دست می آید .

 الف – ودیعه یک عقد است. یعنی برای این که عقد ودیعه شکل بگیرد باید 2 شخص وجود داشته باشند و با یکدیگر توافق کنند و رضایت برای این عقد هم داشته باشند . پس یک نفر نمی تواند بدون رضایت دیگری مالش را نزد او بگذارد تا وی از آن نگهداری کند و اگر این کار را انجام دهد اصولا آن شخص دوم هیچ مسئولیتی نخواهد داشت .

 ب – یک نفر مال خود را به اختیار به دیگری می سپارد . پس نمی توان مال شخصی را به زور از وی گرفت تا از آن نگهداری کرد و الزاما باید رضایت و اراده مالک وجود داشته باشد و عمل سپاردن شکل بگیرد و اگر مثلا شخصی مالی را پیدا کند و از آن نگهداری نماید این عمل عقد ودیعه نیست بلکه یک امانت شرعی و قانونی است .

پ – شخص سپارنده باید مالک مال باشد یا قائم مقام و نماینده مالک باشد و لذا نمی توان مال یک شخص دیگر را به امانت سپارد . اگر چنین رفتاری رخ دهد عقد ودیعه نخواهد بود و اصلا این رفتار صحیح نیست و ممکن است تبعات حقوقی و کیفری سنگینی داشته باشد . پس تحویل گیرنده مال یا همان امین باید مراقب باشد که مالی را که برای امانت و نگهداری تحویل می گیرد برای خود شخص تحویل دهنده باشد و اگر زمانی مستحق اللغیر بودن مال مدیعه مشخص شود امین باید آن مال را به مالک حقیقی پس بدهد .

ت – طرفین عقد ودیعه باید اهلیت داشته باشند . یعنی عاقل و بالغ و رشید باشند و قوه تفکر و تعقل آن ها درست باشد و اگر مثلا شخصی مالی را از یک کودک به امانت بگیرد تا از آن نگهداری کند این عقد صحیح نیست و باید آن مال را به ولی یا قیم آن کودک پس بدهد و اگر در این حین آن مال دچار نقص یا عیبی شود گیرنده مال در حکم غاصب است و مسئول جبران خسارات می باشد .

ج – ودیعه عقدی است مجانی . یعنی امین برای نگهداری از مال مورد نظر اجرت یا مزد دریافت نمیکند البته می توان بر خلاف این موضوع نیز توافق نمود . یعنی شرط شود که عقد ودیعه مجانی نباشد و از سمت مالک به امین یک مال یا اجرت پرداخت شود . برای دریافت مشاوره حقوقی با شماره 02147625900 تماس بگیرید.

 منظور از مودع و مستودع چیست؟

حقوقدانان برای شخص مالک و امین الفاظ به خصوص و معینی را به کار می برند . طبق قانون به مالک یا همان ودیعه گذار مودع می گویند و به ودیعه گیر مستودع یا همان امین یا امانت گیرنده گفته می شود .

امین در عقد ودیعه چه تعهداتی دارد؟

امین یا همان مستودع در عقد ودیعه یک سری تعهدات و وظابف دارد که باید آن ها را به نحو کامل و صحیح انجام دهد . امین باید مال ودیعه را به نحوی که مالک تعیین کرده است نگهداری نماید. مثلا اگر مالک تعیین کرده است که گلخانه و گل های موجود در آن باید به شکل خاصی نگهداری شوند امین اصولا باید به همان نحو نگهداری و مراقبت نماید و اگر مالک ترتیبی را معین نکرده باشد باید به نحو متعارف و صحیح از آن مال محافظت و نگهداری کرد و الا امین ضامن خواهد بود . حال اگر مالک نحوه نگهداری را تعیین کرده باشد ولی در طول زمان نگهداری اتفاقاتی رخ دهد که امین صلاح بداند برای حفظ مال باید شیوه نگهداری را تغییر دهد می تواند این کار را انجام دهد و شیوه نگهداری را تغییر دهد مگر این که مالک صریحا هرگونه تغییر را تحت هر شرایطی منع کرده باشد . امین علاوه بر نگهداری و مراقبت یک تعهد دیگر هم دارد و آن این است که مال مورد ودیعه را به محض درخواست مالک به وی پس بدهد زیرا عقد ودیعه یک عقد جایز است . به این معنی که هر کدام از طرفین ( مالک یا امین ) هر زمان که خواستند می توانند این عقد و توافق را به هم بزنند و پشیمان شوند و در این لحظه باید مال به مالک پس داده شود . یک نکته مهم دیگری که در این خصوص وجود دارد این است که امین نمی تواند غیر از جهت نگهداری و حفاظت تصرف دیگری در مال مورد ودیعه کند یا به هر نحوی از آن منتفع شود مگر با اجازه صریح امانت گذار . مثلا اگر مالک خودروی خود را به امانت نزد امین می گذارد امین فقط باید از آن نگهداری کند و نباید با آن خودرو به گشت و گذار برود یا اینکه مثلا با آن خودرو کار کند مگر این که مالک صریحا به وی اجازه داده باشد تا در حد متعارف از آن مال استفاده کند در غیر این صورت امین ضامن است و اگر نقص یا عیبی در مال به وجود آید باید آن را جبران کند . نکته قابل توجه دیگر در این خصوص این است که اگر مال مورد ودیعه در جعبه سر بسته یا پاکت مختوم باشد امین حق ندارد آن را باز کند و اگر این کار را کند ضامن است . البته طرفین می توانند بر خلاف این قاعده توافق کنند و امین شرط کند که در صورتی ودیعه را قبول می کند که بداند داخل جعبه یا پاکت چه چیزی قرار دارد . برای دریافت مشاوره حقوقی تلفنی با شماره 09212242670 تماس بگیرید

چگونگی مطالبه هزینه های که امین برای مال امانتی کرده است؟

در بسیاری از مواقع پیش می آید که امین برای نگهداری بهتر از مال مورد ودیعه یا برای اینکه ضرری به آن مال نرسد مجبور می شود مخارجی را در این خصوص انجام دهد و در این مواقع سوالی که بسیار رایج است این است که آیا امین می تواند این مخارج و هزینه هایی را که کرده است از مالک پس بگیرد ؟ طبق قانون مالک یا همان امانت گذار باید مخارجی را که امانت دار یا همان امین برای حفظ مال ودیعه کرده است به او بپردازد . پس قاعده این است که تمام خسارات وارده بر امین باید جبران شود خواه منشاء این خسارت هزینه نگهداری باشد یا تقصیر مالک . همانطور که گفته شد یکی دیگر از تعهدات امین برگرداندن مال به مالک است . حال اگر برگرداندن مال به مالک هزینه هایی داشته باشد این هزینه را چه کسی باید بپردازد ؟ مثلا مالک اسب خود را به امین سپرده است تا از آن نگهداری کند و بعد از مدتی مالک بر میگردد و تقاضا می کند که امین اسب را به وی برگرداند و برای این که اسب نزد مالک برگردد نیاز به اتومبیل خاصی برای حمل اسب است که هزینه زیادی هم دارد . این هزینه را چه کسی باید بپردازد ؟ مالک یا امین ؟ طبق قانون هرگاه رد مال مستلزم مخارجی باشد آن مخارج بر عهده مالک یا همان امانت گذار است .

 وضعیت حقوقی ودیعه در صورت مجنون بودن مودع؟

 همانطور که گفته شد یکی از شرایط مهم و اساسی طرفین در عقد ودیعه اهلیت آن ها است بدین معنا که آن ها باید عاقل و بالغ و رشید باشند و نباید صغیر و مجنون و سفیه باشند . حال اگر مودع یا همان مالک مجنون بود و مال خود را نزد شخصی برای نگهداری امانت گذاشت تکلیف این مال و ودیعه چیست ؟ طبق قانون در ودیعه طرفین باید اهلیت برای معامله داشته باشند و اگر کسی مالی را از کسی دیگر که برای معامله اهلیت ندارد به عنوان ودیعه قبول کند باید آن را به ولی او رد کند و اگر در ید او ناقص یا معیوب یا تلف شود ضامن است . همان طور که می بینیم قانون گذار حساسیت بالایی در این خصوص دارد و شدیدا به امین توصیه کرده است که به هیچ وجه هیچ گونه مالی را از اشخاصی که مجنون هستند یا صغیر هستند تحویل نگیرد و اگر بگیرد در حکم غاصب است و مسئول جبران تمامی خسارات می باشد . در این شرایط امین باید آن مال مورد ودیعه را به ولی یا قیم آن شخص برگرداند نه اینکه به خود آن شخص مجنون یا صغیر بدهد . حال یک نکته جالب که وجود دارد این است که اگر شخصی مثلا پدر یک کودک یا مجنون مال وی را به امانت بدهد و سپس آن کودک بزرگ و رشید شود یا جنون برطرف شود تکلیف چیست ؟ در این صورت امین باید بعد از رفع حجر و موانع مال را به مالک اصلی ( کودک یا مجنون ) بدهد و نباید مال را به پدر وی بدهد .

 آیا در عقد ودیعه می توان مدت تعیین نمود؟

یکی از پرسش های رایج در خصوص عقد ودیعه و امانت این است که آیا می توان برای امانت و ودیعه مورد نظر مدت تعیین کرد و آن را محدود به مدت مشخصی کرد ؟ اصل و قاعده این است که این عقد مدت ندارد و هر زمان که هر یک از طرفین خواستند می توانند این عقد را به هم بزنند و مال مورد امانت نیز به مالک برگردد . اما قانونگذار این اجازه را نیز به طرفین عقد داده است تا در صورت توافق اگر خواستند برای عقد ودیعه می توانند مدت مشخصی را تعیین کنند . باید توجه داشت که ذکر مدت در این عقد حق فسخ و به هم زدن عقد را از بین نمی برد و هم چنان هر کدام از طرفین که بخواهند می توانند هر زمان عقد را به هم بزنند . نکته دیگر در این خصوص این است که ذکر مدت در عقد ودیعه باعث می شود تا در پایان مدت بدون اعلام اراده طرفین و خود به خود عقد منفسخ شود و پایان یابد و با رسیدن این موعد امین باید در اولین فرصت ممکن مال را به مالک پس بدهد و نباید منتظر بماند تا مالک مال را مطالبه کند .

 آیا امین مسئول صدمات وارده بر مال مورد ودیعه می باشد؟

یکی از دغدغه های امین معمولا این است که آیا اگر در مال مورد ودیعه نقصی به وجود آید یا معیوب شود یا تلف شود در این صورت امین مسئول و ضامن است ؟ در این خصوص باید بیان داشت که تعهد امین برای حفظ مال تعهد به وسیله است یعنی امین تمام تلاش خود را می کند تا به نحو صحیح و درست از مال مورد نظر نگهداری و حفاظت کند و اگر اتفاقی رخ دهد که جلوگیری از آن در توان امین نباشد و متعاقب آن خسارتی به مال مورد ودیعه برسد امین هیچ مسئولیتی ندارد . پس نتیجه میگیریم که قاعده بر این است در صورت ورود آسیب به مال امین اصولا مسئولیتی ندارد مگر اینکه تقصیر کرده باشد . البته قانونگذار این اجازه را به طرفین به خصوص امین داده است تا با توافق یکدیگر در قرارداد شرط کنند که امین هیچگونه مسئولیتی در هیچ فرضی ندارد . البته این شرط در صورتی صحیح است که تلف مال یا عیب و نقص به وجود آمده در آن ناشی از عمد یا تقصیر سنگین امین نباشد . مثلا امین نمی تواند شرط کند که هیچ مسئولیتی ندارد و خودرویی که به امانت تحویل گرفته است را در خیابانی دور دست رها کند در این صورت اگر خودرو مورد سرقت واقع شود امین ضامن خواهد بود و یا اگر از عمد به مال مورد ودیعه آسیب وارد کند قطعا ضامن جبران خسارت خواهد بود . قانونگذار در ماده 620 قانون مدنی صریحا بیان داشته است که امین باید مال مورد ودیعه را در همان وضعیتی که وجود دارد به مالک پس بدهد و در خصوص نواقصی که در آن حاصل شده است و * مربوط به عمل امین نباشد * ضامن نیست . البته مالک هم می تواند در این خصوص با توافق امین شرط کند که امین تحت هر شرایطی ضامن حفظ مال مورد ودیعه میباشد .

 وضعیت مال در صورت فوت مودع یا مستودع چگونه است ؟

عقد ودیعه یک عقد جایز است به این معنی که اگر بعد از عقد هر یک از طرفین فوت شوند یا محجور شوند ( یعنی قوه تعقل خود را از دست بدهند )  عقد خود به خود منفسخ می شود یعنی منحل می شود و به هم میخورد . طبق قانون اگر کسی مال خود را به ودیعه و امانت بگذارد و سپس فوت کند عقد ودیعه منحل خواهد شد و امین باید مال مورد ودیعه را به وراث قانونی مالک پس بدهد و اگر وراث متعدد باشند و بین آن ها اختلاف وجود داشته باشد و برای تحویل مال مورد ودیعه نتوانند توافق کنند امین باید مال مورد ودیعه را به حاکم تحویل دهد و نباید به وراث تحویل دهد . اگر امانت گذار یا همان مالک بعد از عقد ودیعه قوه تعقل و عقل خود را از دست بدهد و محجور شود نیز عقد ودیعه منحل خواهد شد و امین مال مورد ودیعه را باید به شخصی تحویل دهد که حق اداره کردن اموال مالک را داشته باشد .

با توجه به نکات فوق الذکر اهمیت و حساس بودن عقد ودیعه و امانت بسیار واضح است به همین دلیل به مردم عزیز توصیه می شود قبل از هر اقدامی در این خصوص حتما با یک وکیل متخصص در امور حقوقی ماوره داشته باشند . در همین راستا موسسه وکیل تلفنی با سابقه ای درخشان در این عرصه و با در اختیار داشتن وکلای مجرب و دوره دیده مفتخر است اعلام کند به صورت شبانه روزی و به طرق مختلف ( تلفنی – حضوری ) حتی در ایام تعطیل و نوروز آماده خدمت رسانی به تمام هم میهنان گرامی در سراسر جهان می باشد . برای دریافت مشاوره حقوقی انلاین و رایگان به وبسایت www.vakiltel.org  مراجعه نمایید.