تعریف هبه از زبان وکیل

خیلی اوقات کلمه هبه به گوش ما خورده است اما نمی دانیم معنای دقیق آن چیست ؟ اصلا چرا می­گویند هبه ؟ آیا احکام و شرایط خاصی دارد ؟

در خصوص معنای هبه باید گفت که طبق قوانین جاری در کشور ما هبه یک عقد است که به موجب آن یک نفر مالی را مجانا به کس دیگری تملیک می کند . البته باید توجه داشت که هبه همیشه مجانی نیست و امکان دارد که معوض هم باشد یعنی در قبال چیزی که می دهیم یک چیزی هم دریافت کنیم . در هبه به شخص تملیک کننده ( هدیه دهنده ) واهب ، به طرف دیگر که مال را دریافت می کند متهب و آن مال به خصوص را که مورد هبه است عین موهوبه می گوییم. پس با معنای حقوقی هبه آشنا شدیم اما سوالی که در این لحظه به وجود می آید این است که شخص واهب ( هدیه دهنده ) باید چه ویژگی هایی داشته باشد ؟ آیا هر کس که بخواهد می تواند تحت هر شرایطی هر مالی را هبه کند و به دیگری ببخشد ؟

در این خصوص باید گفت که چون هبه یک نوع عقد و معامله محسوب می شود لذا واهب یا همان هدیه دهنده نیز باید اهلیت داشته باشد. یعنی اینکه محجور نباشد و از لحاظ سن و عقل و درک به میزان قابل قبول قانونی رسیده باشد و به نحوی نباشد که به دلیل عدم تعادل روانی و غیر رشید بودن یا صغیر بودن به زبان عامیانه چوب حراج به اموالش بزند. پس شرط نخست و خیلی مهم این است که هدیه دهنده عاقل و بالغ و رشید باشد. شرط دومی که حتما باید وجود داشته باشد این است که هدیه دهنده اجازه دخل و تصرف در اموال خود را داشته باشد. به طور مثال شخص ورشکسته به دلیل اینکه قانون به او اجازه نمی دهد در اموالش تصرف کند حق این را ندارد که از اموال خود به کسی چیزی بدهد یا ببخشد یا حتی هر معامله دیگری کند. یا مثال دیگر این که زمانی که ما یک مالی را به عنوان رهن و وثیقه قرار می دهیم ( مثلا وام گرفتیم و سند ملک را به عنوان  وثیقه در رهن بانک گذاشته ایم ) دیگر نمی توانیم آن مال را به کسی هبه کنیم یا ببخشیم چون اجازه دخل و تصرف به ضرر مرتهن ( در مثال ما بانک ) را نداریم. پس شرط دوم این شد که شخص هدیه دهنده اجازه دخل و تصرف در اموال خود را داشته باشد. شرط سومی که وجود دارد و خیلی هم مهم و رایج است این است که هدیه دهنده باید مالک مالی باشد که هبه می کند و می بخشد. در خیلی اوقات دیده ایم که اشخاص اموال دیگران را مورد بذل و بخشش قرار می دهند بدون اینکه مالک آن باشند یا اجازه چنین رفتاری را داشته باشند که این رفتار مورد قبول قانون نمیباشد و نافذ نیست. زمانی هبه صحیح و نافذ خواهد بود که شخص مال متعلق به خود را هبه کند و ببخشد نه اموال دیگران را . پس شرط سوم این شد که شخص باید مالک عین موهوبه باشد. شرط چهارم برای وقوع و صحت هبه این است که متهب یا همان هدیه گیرنده مال مورد هبه را قبول کند و مخالفتی در این خصوص نداشته باشد زیرا همانطور که گفته شد هبه یک عقد و معامله است و هر عقدی نیز نیازمند توافق و رضایت طرفین دارد لذا شرط چهارم اعلام صریح و شفاف قبولی از ناحیه متهب هدیه گیرنده می باشد . شرط پنجم که عنصر اصلی برای تحقق هبه است این می باشد که  مال مورد هدیه در دسترس طرف مقابل ( متهب یا همان هدیه گیرنده ) قرار گیرد و به وی تسلیم شود که ما در اصطلاح حقوقی می گوییم عمل قبض انجام شود زیرا هبه از جمله عقود عینی در قانون است که حتما باید مال مورد معامله به طرف مقابل تسلیم شود تا عقد کامل شود و صحیح باشد . برای دریافت مشاوره حقوقی با شماره 02147625900 تماس بگیرید.

5 شرط اساسی برای تشکیل عقد هبه مختصرا عبارت اند از :

الف – اهلیت واهب . ب – اجازه دخل و تصرف داشته باشد . پ – واهب مالک مال باشد . ت – اعلام قبول متهب . ج – تسلیم کردن مال مورد هبه .

آیا هبه همان هدیه است؟

یکی از سوال های بسیار رایج در خصوص مبحث هبه این است که  آیا هبه همان هدیه است ؟ شامل چه مواردی می شود ؟ در این خصوص باید گفت که هبه عام تر از هدیه است زیرا هدیه معمولا نوعی هبه اموال منقول است که برای ابراز علاقه یا جلب محبت و یا اکرام و بزرگداشت مجانی به دیگری تملیک می شود در حالی که هبه علاوه بر هدیه شامل تملیک مجانی اموال غیر منقول و مفاهیم دیگر مانند جایزه و صدقه هم می شود. به صورت کلی می توان گفت که هدیه یکی از انواع و مصادیق هبه است و هبه کلی تر و عام تر از هدیه می باشد.

آیا امکان رجوع از هبه ( پس گرفتن هدیه )  وجود دارد؟

از ایام قدیم موضوع هدیه دادن به عزیزان و آشنایان و البته متعاقب آن به دلیل بروز برخی مشکلات بین طرفین تقاضای استرداد هدایا مطرح بود. ولی در عصر حاضر به دلیل پیشرفت تکنولوژی و بیشتر شدن ارتباطات افراد به طرق مختلف با یکدیگر این موضوع هدیه دادن و اینکه آیا می توان بعدا آن را پس گرفت یا خیر بسیار رایج تر شده است مخصوصا اینکه در ایام عید و نوروز می باشیم و بحث هدیه دادن افراد به یکدیگر بسیار داغ تر است و این هدایا ممکن است طلا و جواهر یا خودرو یا وجه رایج یا ارز ( دلار و یورو و ... ) یا بیت کوین یا ملک یا موبایل و  ... باشد. حال این پرسش پیش می آید که اگر هدیه دهنده از دادن هدیه پشیمان شد و خواست آن را پس بگیرید آیا این امکان برای وی وجود دارد ؟ باید چه اقداماتی را انجام دهد ؟ آیا شرایط خاصی برای استرداد هدایا وجود دارد ؟

خوشبختانه قانونگذار محترم با پیش بینی درست از آینده و اتفاقاتی که ممکن است حادث شود در خصوص این موضوع نیز به روشنی تعیین تکلیف کرده است. طبق قوانین جاری در خصوص هبه واهب یا همان هدیه دهنده در دو بازه زمانی مختلف می تواند هدیه را از طرف مقابل پس بگیرد.

الف – همان طور که عرض شد هبه زمانی تحقق می یابد که موهوبه ( هدیه ) به طرف مقابل تسلیم شده باشد. بنابراین واهب می تواند قبل از اینکه هدیه را به طرف مقابل تسلیم نماید از هبه و عقد تشکیل شده به نوعی پشیمان شده و رجوع نماید و کلا عقد را به هم بزند بدون اینکه متهب ( هدیه گیرنده ) بتواند ادعایی در این خصوص کند .

 ب – بعد از اینکه واهب هدیه را به شخص مورد نظر تسلیم کرد تحت شرایطی قانون این اجازه را به وی داده است که پشیمان شود و آن هدیه اعطایی را پس بگیرد. آن شرایط به خصوص و مهم عبارت اند از :

– عین موهوبه موجود باشد. این شرط بسیار مهم و حیاتی است. به این معنی که آن هدیه مورد نظر بعد از تسلیم به متهب ( هدیه گیرنده ) باید موجود باشد. به طور مثال تلف نشده باشد یا فروخته نشده باشد و یا به هر طریقی به دیگری منتقل نشده باشد یا اگر پول یا کالای مصرف شدنی است تمام و مصرف نشده باشد و به طور کلی آن هدیه در حال حاضر موجود باشد . در این صورت است که هدیه دهنده می تواند پشیمان شده و تقاضای استرداد هدیه را کند .

– متهب ( هدیه گیرنده ) نباید پدر یا مادر یا اولاد واهب ( هدیه دهنده ) باشد. پس اگر شخصی به پدر یا مادر یا اولاد خود یک هدیه ای را بدهد دیگر هیچ وقت نمی تواند آن هدیه را از وی مسترد کرده یا پس بگیرد ( حتی اگر هدیه موجود باشد )  زیرا قانون این اجازه را به وی نمی دهد که هدیه اعطایی به پدر یا مادر یا فرزند را پس بگیرد. نکته قابل توجه در این شرط این است که واژه اولاد عام و کلی بوده و لذا نوه و نتیجه را نیز شامل می شود. یک نکته بسیار مهم و رایج که در این شرط وجود دارد این است که نتیجه می گیریم هدیه دادن به همسر شامل شرط فوق نمی شود و لذا اگر مردی به همسر خود طلا هدیه دهد می تواند در صورت موجود بودن طلا آن را پس بگیرد و همینطور اگر خانم هدیه ای به شوهرش بدهد در صورت موجود بودن می تواند آن را پس بگیرد

 – در صورتی که هبه معوض بوده باشد و عوض هم داده شده باشد. در بسیاری از موارد رخ می دهد که شخص یک هدیه ای را به طرف خود می دهد و در مقابل نیز یک هدیه از وی دریافت می کند. به این نوع از هبه می گویند هبه معوض. در این نوع از هبه که معوض می باشد شخص واهب  چون یک هدیه ای را هم دریافت کرده است دیگر نمی تواند پشیمان شود و هدیه اعطایی را پس بگیرد. فقط در حالتی می تواند هدیه را پس بگیرید که هدیه طرف مقابل به وی تسلیم نشده باشد.

– عین موهوبه نباید از مالکیت هدیه گیرنده خارج شده باشد . به طور مثال آن هدیه به خصوص نباید فروخته شده یا به شخص دیگری هدیه داده شده باشد یا مثلا در رهن گذاشته شده باشد . در این صورت نمی توان آن هدیه را پس گرفت زیرا دیگر متعلق به متهب ( هدیه گیرنده ) نیست .

 – در عین موهوبه نباید تغییری حاصل شده باشد. مثلا اگر شخصی به دیگری آرد هدیه داده باشد و هدیه گیرنده آرد را تبدیل به نان یا گندم یا حلوا کرده باشد – هدیه دهنده دیگر نمی تواند آرد را پس بگیرد. یا مثلا اگر مواد غذایی داده و آن مواد غذایی پخته شده باشند یا مثال دیگر اینکه آهن داده باشد و آن آهن ها تبدیل به دستگاه شده باشند دیگر نمی توان آن را پس گرفت.

در نتیجه با وجود تمام شروط فوق الذکر شخص هدیه دهنده می تواند به اصطلاح از هبه رجوع کرده و هدیه اعطایی را پس بگیرد .

اما یک نکته قابل توجه در بحث هبه و رجوع از هبه وجود دارد این است که در صورتی که واهب ( هدیه دهنده ) یا متهب ( هدیه گیرنده ) فوت کنند دیگر تحت هیچ شرایطی امکان رجوع از هبه وجود نخواهد داشت حتی اگر عین موهوبه وجود داشته باشد . به نوعی می توان گفت با فوت هر یک از طرفین عقد هبه حتی مستحکم تر می شود و اصلا قابل انحلال و به هم زدن نیست.

 در چه مواردی می توان از هبه رجوع کرد و هدیه را پس گرفت؟

همانطور که گفته شد یک شرط ابتدایی و اساسی برای رجوع از هبه و پس گرفتن هدیه وجود دارد و آن این است که هدیه اعطایی به شخص مورد نظر موجود باشد و این موجود بودن به این معنا می باشد که مالکیت آن تحت هیچ شرایطی و تحت هیچ یک از عقود یا ایقائات به دیگری منتقل نشده باشد و مال موهوبه تلف هم نشده باشد و موجود و سالم باشد و تغییری نیز در آن به وجود نیامده باشد مثلا اگر هدیه آهن بوده است آن آهن تبدیل به دستگاه نشده باشد یا کلا تغییر کاربردی و خاصی در موهوبه به وجود نیامده باشد و شرط دیگر اینکه هدیه گیرنده پدر یا مادر یا فرزند یا نوه و نتیجه هدیه دهنده نباشد زیرا در این صورت قانون می گوید هدیه اعطایی به این اشخاص قابل استرداد نمی باشد . یک نکته جالب در این خصوص وجود دارد که برخی اشخاص جویای این موضوع هستند که آیا می توان ضمن عقد هبه حق رجوع از هبه را از هدیه گیرنده ساقط کرد ؟ در خصوص این پرسش باید گفت که قاعده امکان رجوع از هبه حق است نه حکم و لذا می توان همان ابتدا و ضمن عقد یا حتی بعد از عقد حق رجوع از هبه را ساقط کرد که دیگر در آینده واهب نتواند از هبه رجوع کرده و آن را پس بگیرد . برای دریافت مشاوره حقوقی تلفنی با شماره 09212242670 تماس بگیرید.

منظور از هبه معوض چیست؟

ما در قوانین خود دو گونه هبه داریم :

الف – هبه مجانی

یعنی اینکه شخص مال خود را به صورت مجانی و رایگان به دیگری تملیک می کند

ب – هبه معوض

در بسیاری موارد مثل تاریخ ولنتاین یا ایام نوروز پیش می آید که طرفین متقابلا به یکدیگر هدیه می دهند و به نوعی با دادن هدیه به یکدیگر جلب محبت و رضایت می کنند. در این وضعیت این نوع از هبه را می گوییم هیه معوض که این هبه معوض تا حدودی آثار متفاوتی را با هبه مجانی دارد. مثلا در فرضی که هبه معوض است و هدیه ها رد و بدل شده است دیگر نمی توان از هبه رجوع کرد و هدیه را پس گرفت در حالی که اگر هبه مجانی باشد در صورت موجود بودن اصولا می توان از هبه رجوع کرد و هدیه را پس گرفت.

آیا متهب ( هدیه گیرنده ) باید اهلیت داشته باشد؟

طبق قانون واهب ( هدیه دهنده ) باید اهلیت داشته باشد یعنی عاقل و بالغ و رشید باشد و نباید محجور و صغیر باشد زیرا تصرفات شخص محجور در اموال خود طبیعتا عقلانی نیست و به احتمال زیاد به دارایی خود آسیب می زند به همین دلیل قانون گذا شرط کرده است که حتما باید شخص هدیه دهنده کاملا اهلیت داشته باشد و بداند که دارد چه می کند. اما سوال این است که آیا شخص متهب ( هدیه گیرنده ) نیز باید اهلیت داشته باشد ؟ باید حتما سن خاصی داشته باشد ؟ باید الزاما بالغ باشد ؟ در این خصوص باید گفت که چون شخص متهب دارد مالک یک چیزی می شود و یک چیزی را مجانی به دست می آورد لذا دیگر ترس اینکه در اموالش اتفاقی رخ دهد که به ضررش باشد وجود ندارد و قانون اهلیت وی را لازم برای این عقد نمی داند. در نتیجه می توان این اشخاص را طرف مقابل عقد هبه دانست و مشکلی نخواهد داشت. اما باید توجه داشت که صغیر و سفیه می توانند هبه را قبول کنند ولی هدیه را باید به ولی یا قیم آن ها تسلیم کرد زیرا ممکن است اگر هدیه به خودشان تسلیم شود چون هنوز اهلیت کامل ندارند به ضرر دارایی خود عمل کنند و هدیه را تلف کنند یا مثلا به طرق دیگری از دارایی خود خارج کنند . برای دریافت مشاوره حقوقی انلاین و رایگان در هر ساعت از شبانه روز به وبسایت موسسه حقوقی وکلای تلفنی مراجعه نمایید.